جراحی قاعده جمجمه

قاعده جمجمه کجاست؟

جمجمه انسان از قسمتهای مختلفی تشکیل شده که قسمت اصلی آن چند عضو مهم مغز،چشم و گوش را محافظت می کند. قاعده جمجمه پایین ترین بخشی   است که قسمتهای بسیار مهمی از مغز و ساقه مغز روی آن قرار می گیرند. دوازده جفت اعصاب جمجمه ای یوبایی، بینایی، حرکات چشم، حس و حرکت صورت، شنوایی، حس حلقی وحرکات زبان و حنجره ، نخاع و به ویژه رگ های اصلی خون رسانی مغز از قاعده جمجمه با مغز مرتبط هستند. به علت وجود همسایگی با حدقه چشم ، بینی ، سینوس ها و گوش میانی و داخلی  که گاهی بیماری های بینی، سینوس و گوش می تواند موجب درگیری قاعده جمجمه و برعکس شود.

مصریان باستان ، مغز مومیایی را از داخل بینی و با سوراخ کردن سقف آن خارج میکردند. در شهر سوخته سیستان اولین موارد جراحی مغز در زمان حیات گزارش شده است.

دسترسی به قاعده جمجمه

از نظر محل ضایعه قاعده جمجمه به سه قسمت قدامی، میانی و خلفی تقسیم می شود که دسترسی به هر کدام به روش ویژه ای انجام می گیرد که بسیار چالش برانگیز است. به علت ریسک بالای جراحی و دست کاری ناحیه ، تا سالهای طولانی با وجود گسترش در جراحی بخش های مختلف بدن ، این قسمت جزو ناشناخته ترین و غیرقابل دسترس ترین بخش ها در آناتومی انسان در نظر گرفته می شد.

در گذشته برای رسیدن به ضایعات این ناحیه نیاز به باز کردن جمجمه و جابجایی بافت مغز و افزایش آسیب به اعصاب مغزی بود. جراحی این ناحیه  نیازمند سطح بالایی از دانش و تجربه و همین طور وسایل و فن آوری پیشرفته می باشد. این جراحی ها معمولا به صورت تیمی و با همکاری جراحان مغز و اعصاب، گوش و حلق و بینی و گاهی همکاران چشم پزشکی، جراحان فک و صورت و حتی پلاستیک و عروق انجام می شود.

جراحی قاعده جمجمه چه بیماری هایی را درمان می کند؟

وجود برخی از توده ها و بیماری ها در افراد به گونه ای هستند که باید با تشخیص پزشک اقدام به جراحی قاعده جمجمه کنند. تومورها و اختلالاتی که با جراحی قاعده جمجمه برطرف می شوند، عبارتند از :

• تومور در غده هیپوفیز
• تومور در مننژ ( مننژ بافتی  است که بین مغز و جمجمه است )
• توده هایی که در اثر عفونت به وجود می آیند.
• کیست ها و توده هایی که از دوران کودکی رشد می کنند.
• درد عصب سه قلو که در یک طرف صورت احساس می شود.
• تومورهای استخوان که در قاعده جمجمه رشد می کنند.
• تومورهای ناشی از عفونت
• غدد پرده های مغزی که اغلب در قاعده جمجمه یافت می شوند.
• حفره های مایع مغزی- نخاعی

ضایعات قاعده جمجمه شایع

• نشت مایع مغزی نخاعی خودبخودی یا بعلت تصادفات
• تومورهای سینوس یا گسترش به قاعده جمجمه، مثل آنژیوفیبروم
• تومورهای بدخیم بینی و سبنوس( مخاطی، استخوانی و یا غضروفی)
• تومور عصب بویایی(استزیونوروبلاستوما)
• تومورهای هیپوفیز
• تومورهای حفره چشم و یا راس حفره چشم
• دکومپرسیون (برداشتن فشار) عصب بینایی
• تومورهای اعصاب مغزی (عصی زوج ۵، ۹-۱۰-۱۱-۱۲) در محل خروج از جمجمه (پشت سینوس ها یا زیر استخوان گیجگاهی)
• تومورهای گوش خارجی
• تومورهای گوش میانی مثل گلوموس
• تومورهای عصب شنوایی پشت گوش داخلی (نورینوم آکوستیک)
• تومورهای اعصاب مغزی (عصی زوج ۵-۷-۸) در کف جمجمه
• جراحی سرگیجه (مثل بیماری منیر)
• ضایعات مادرزادی کف جمجمه مثل مننگوسل یا مننگوانسافلوسل
• تومورهای لایه های مغز مثل مننژیوم

اغلب این ضایعات امروزه به روش آندوسکوپیک و بدون بازکردن و یا با بازکردن محدود قابل دسترسی و جراحی می باشند. این مهم از طریق سوراخهای طبیعی مثل سوراخ بینی و گوش یا سوراخهای کوچک قابل انجام است.

پیشرفت های علمی در جراحی قاعده جمجمه

تحول رشته های اپتیک و طراحی آندوسکوپهای مناسب و ورود آن در پزشکی منشا تحولی بزرگ در جراحی های قاعده جمجمه شد. متخصصین گوش و حلق و بینی با استفاده از این وسیله در بیماریهای سینوس و آشنایی کامل با این تکنولوژی و آناتومی ناحیه و با همکاری تیمی با جراحان مغز و اعصاب توانستند به کمک وسایل ظریف و در فضایی محدود بدون بازکردن جمجمه دسترسی به این منطقه را ممکن سازند. جراح گوش و حلق و بینی مجرب باید در انتهای عمل، محل ضایعه را بازسازی و ارتباط مغز با محیط بیرون مثل بینی و سینوس و گوش را قطع نماید.

امروزه سیستم ناوبری حین عمل که شبیه دستگاه مسیریاب ماشین ها عمل می کند کمک شایانی به افزایش امنیت و دقت جراحی نموده است، که عوارض را به میزان چشمگیری در دستان جراحان مجرب کاهش داده است. نمونه موفق این دستگاه نیز در کشورمان ساخته شده و در اکثر مراکز درمانی در دسترس می باشد.

همگام نمودن تکنولوژی و دانش آناتومیک و جراحی ، راه را برای پیشرفت های آینده بازتر نموده است. شاید استفاده از روبات ها در این جراحی ها آینده دیگری را رقم بزند.

نحوه تشخیص توده قاعده جمجمه

از آنجائیکه قاعده جمجمه قابل روئیت نیست بعد از آنکه بیمار با توجه به علائم و نشانه ها ی بیماری توسط پزشک معاینه شد ، باید از تصویربرداری های مختلف برای تشخیص وجود یا عدم وجود تومور استفاده شود. این تصویربرداری ها بسیار متنوع هستند و شامل ام آرآی ، سی تی اسکن و پت اسکن می شوند.

با توجه به تشخیص پزشک در مواردی هم از نمونه برداری استفاده میشود. نمونه برداری از توده قاعده جمجمه توسط اندوسکوپ انجام می گیرد.

درمان توده قاعده جمجمه

برای درمان توده قاعده جمجمه با توجه به شرایط  بیمار از روش های مختلفی استفاده می شود. بعضی از توده ها خوش خیم و بعضی دیگر بدخیم هستند. برای درمان هر نوع از توده ها می توان روش های درمانی متفاوتی را برگزید. همچون :

شیمی درمانی

پرتودرمانی

برش گاما

نحوه انجام جراحی قاعده جمجمه

جراحی قاعده جمجمه چگونه انجام می شود؟ جراحی قاعده جمجمه، روشی کاملا تخصصی و غیر تهاجمی است که به منظور ارزیابی، تشخیص، و درمان تومورهای خوش خیم و یا سرطانی واقع در مغز، قاعده جمجمه و قسمت بالایی مهره های نخاعی، مورد استفاده قرار می گیرد. این روش به رفع و اصلاح مشکلات و نقایص مادرزادی نیز کمک می کند.

جراحان قاعده جمجمه، ابزارهای ویژه ای را در قسمت های باز جمجمه نظیر  بینی، دهان و بخش بالای چشم قرار می دهند تا به جای دسترسی به مغز، عمل جمجمه برداری و یا جراحی قاعده جمجمه را انجام دهند.

تا پیش از پیشرفت علم و ابزارهای جراحی، جراحان بخش عمده ای از قاعده جمجمه و یا بخش عضلانی صورت را بر می داشتند، تا به نواحی مورد نظر دسترسی پیدا کنند. احتمال پایین بروز عفونت و آسیب های مغزی- عصبی، و دوره نقاهت کم از جمله مزایای جراحی قاعده جمجمه هستند.

جراحی تومور قاعده جمجمه، توده پشت پرده گوش

وزوز گوش ضربان دار از نشانه های مهم این بیماری است.

یکی از تومورهای قاعده جمجمه تومور گلوموس ژگولار است که بیمار به علت وزوز گوش نبض دار به پزشک مراجعه می کند. برای تشخیص دقیق تر از سی تی اسکن و ام آر آی استفاده می شود و وجود توده تایید می شود. بهترین درمان برای این نوع از توده ( توده گلوموس ژگولار) جراحی است و در موارد بسیار کمی از دیگر روش ها استفاده می شود.

توضیحات دقیق این جراحی را از زبان دکتر صالح محبی فلوشیپ فوق تخصصی جراحی تومور قاعده جمجمه از المان بشنوید و ببینید.

جراحی توده پوستی روی غده بزاقی

بعضی از توده ها در محل آناتومیک غده همچون غدد بناگوشی قرار دارند ولی لزوما منشا آنها  غدد بزاقی نیست. به عنوان مثال یک توده پوستی می تواند روی غده بزاقی قرار بگیرد. در این موارد تلاش پزشکان بر کمترین ایجاد اسکار ( جای برش ) است. ریسک جراحی در این نوع از توده ها بسیار کمتر است و جراحی با خیالی آسوده تر انجام می گیرد.

توضیحات دقیق دکتر محبی را در این نوع جراحی ببینید و بشنوید.

انواع جراحی قاعده جمجمه

جراحی قاعده جمجمه از دو طریق امکان پذیر است:

جراحی اندوسکوپی و یا جراحی قاعده جمجمه با کمترین میزان تهاجم

این جراحی اغلب بدون برش انجام می شود. و متخصص گوش و حلق و بینی، برش های بسیار کوچکی را در داخل بینی ایجاد می کند و با کمک ابزاری به نام اندوسکوپ، تومور را از بین می برد.

جراحی باز قاعده جمجمه

در این روش، جراحان برش هایی را در صورت و یا جمجمه ایجاد می کنند. برای دست یابی به تومور و از بین بردن آن، نیاز است قسمت هایی از استخوان برداشته شود.

نشانه های وجود تومور در قاعده جمجمه

نشانه های وجود تومور و یا اختلال در قاعده جمجمه، بر اساس شکل، نوع و محل قرار گیری تومور و یا غده متفاوت است. اما برخی از این علائم و نشانه ها عبارت اند از:

• درد های صورت
• سر درد
• سر گیجه
• کاهش شنوایی
• گرفتگی بینی و یا عفونت های مکرر سینوسی
• مشکلات بینایی
• بی حسی در صورت
• ضعف عضلات صورت

شکستگی قاعده جمجمه

این عارضه معمولا شامل شکستگی استخوان جمجمه می شود که موجب شکستگی سینوس های فوقانی می شود و به حفره جمجمه ای قدامی گسترش پیدا می کند.

شکستگی قاعده جمجمه در ابتدا در بخش فوقانی استخوان پیشانی روی می دهد سپس به سینوس های بینی گسترش پیدا کند.

افرادی که دچار این نوع شکستگی می شوند در اطراف چشم ها و پشت گوش دچار کبودی می شوند. در اینگونه مواقع مایعی که از بینی یا گوش فرد تخلیه میشود به دلیل پاره شدن پوشش مغز است.

برای تشخیص این عارضه بهتر است به یک متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه شود. پزشک با استفاده از رادیوگرافی های سینوس که در نماهای مختلف صورت می گیرد و همچنین انجام ی تی اسکن می تواند به تشخیص درستی از شکستگی قاعده جمجمه دست پیدا کند.

جراحی شکل دهی جمجمه

از دیگر دلایل برای عمل جراحی جمجمه تغییر شکل جمجمه است. در مورد شکل دهی جمجمه یا یک جراحی است که به عنوان شکل دهی جمجمه یا بزرگ کردن سایز جمجمه یا در عنوان کلی تر اصلاح بدشکلی جمجمه صورت می گیرد.

این جراحی در ابتدا تحت عنوان جراحی داخل مغزی توسط متخصصین مغز و اعصاب صورت میگرفت اما امروزه توسط متخصص جراحی قاعده جمجمه هم انجام می شود. خیلی از افراد بزرگسال به علت شکل ظاهری نامناسب جمجمه ، به عنوان جراحی زیبایی  تصمیم به انجام این جراحی  می گیرند. داشتن ظاهر نامناسب جمجمه باعث کاهش اعتماد به نفس فرد شده  و روابط اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار می دهد.

اصلاح بدشکلی های جمجمه در قسمتهای مختلفی صورت می گیرد.  پیشانی ، بالای ابرو ، قسمتهای دو طرف سر ، شقیقه ، قسمت بالایی سر و قسمتهای خلفی سر که ممکن است صاف  یا برجسته باشد.

این مشکلات می تواند به صورت موضعی باشد یا گستره و وسیع باشد.

اولین قدم برای جراحی تغییر شکل جمجمه

از آنجائیکه این جراحی دارای بعد روحی و روانی برای فرد است ابتدا لازم است بیمار توسط پزشک مشاوره شود. در این زمینه باید مطمئن شد که بیمار دچار خود بیمار انگاری نشده باشد. اصلاح بدشکلی جمجمه باید بتواند از نظر روحی نیز به بیمار کمک کند.

بسیاری از بسته شدن های  شکافهای سر و شیارهای طبیعی جمجمه که استخوان های جمجمه را به هم وصل می کند در نوزادی شکل می گیرد.اگر این بدشکلی ها خیلی زود اتفاق بیفتد در رشد مغزی فرد می تواند اثرات بدی برجای بگذارد. مثلا ممکن است فشار مغز را بالا ببرد . در چنین مواقعی نیاز به انجام یکسری اقدامات اورژانسی توسط پزشکان جراحی اعصاب است.  

اصلاح بدفرمی قاعده جمجمه

اصلاح بدفرمی قاعده جمجمه بر اساس بزرگ بودن یا کوچک بودن بسیار متفاوت است. اگر مشکل بزرگ بودن قاعده جمجمه باشد می تواند با برش قسمتهایی از عضلات خلفه یا استخوان سایز رو کوچک کرد .

اما در مورد بیمارانی که نیاز به افزایش سایز قاعده جمجمه دارند از پروتزها و ایمپلنتهای مختلفی استفاده می شود که شایع ترین آنها استفاده از بنسیمنت (سیمان های استخوانی) است انواع مختلفی دارد.

ایمپلنت های سیلیکونی و ایمپلنتهای فلزی

• ایمپلنتهای سیلیکونی را می توان طراحی کرد، تغییر شکل داد و در ابعاد مختلف تهیه کرد.

• از ایمپلنتهای فلزی در مواقعی که قبلا جراحی شده باشد بیشتراستفاده می شود. (معمولا در مواقعی که جمجمه بیمار از قبل دست نخورده باشد از ایمپلنت فلزی و محم تر استفاده نمی شود.)

نکته : جراحی شکل دهی جمجمه جراحی آسانی نیست اما ریسک خطر مرگ در آن وجود ندارد.

سوالات متداول

نکته پایانی

جراحی قاعده جمجمه میتواند علت های گوناگونی داشته باشد. قبل از هر چیز باید بررسی های لازم توسط پزشک متخصص جراحی جمجمه انجام بگیرد تا لزوم عمل جراحی تثبیت شود. جراحی قاعده جمجمه عمل سبکی نبوده و دارای حساسیت بسار بالایی است. این جراحی حتما باید زیر نظر متخصص جراحی و چه بهتر که توسط فلوشیپ جراحی قاعده جمجمه انجام بگیرد.

کسانی که کوچکترین نشانه هایی از دردهای پشت سر جلوی سر ، دردهای صورت ، بی حسی در صورت گرفتگی بینی و یا عفونت های مکرر سینوسی و نشانه هایی از این قبیل دارند نباید این نشانه ها را سرسری گرفته و از آنها رد شوند. شناخت هرچه سریع تر بیماری می تواند از عوارض بیماری جلوگیری کرده و روند بهبود و سلامتی فرد را سرعت ببخشد.

فیلم جراحی قاعده جمجمه را همراه با توضیحات دکتر صالح محبی – فلوشیپ قاعده جمجمه از آلمان ملاحظه کردید دیگر سوالات خود را می توانید از طریق ثبت در بخش دیدگاه به منظر دکتر صالح محبی رسانده و در اولین فرصت پاسخ های تخصصی خود را دریافت کنید.